آیا حَسنوا (حَصنوا) همان حسن آباد است؟

حسن صادقی (طاهر)
با تشکر از کسانی که نوشته ام در این وبلاگ با عنوان «حسن آباد کهن ترین روستا در منطقه» را با دقت مورد مطالعه قرار داده، دیدگاه ها و انتقادات خود را اظهار داشتند. مناسب دانستم در این زمینه به نکات دیگر نیز بپردازم.

نام های شهرها و آبادی ها برگرفته از زبان و فرهنگ و آداب و رسوم آن دیار بوده که معمولاً توسط ساکنان آنها پایدار مانده است و هرگاه مردم این دیار اراده کرده اند، نام شهر و آبادی خود را تغییر داده اند و بارها مشاهده کرده اید که در کتاب ها و مقاله هایی که به معرفی شهرها می پردازند ابتدا وجه تسمیه آن مکان را ذکر می کنند.
در مورد شهری که ما در آن زندگی می کنیم و اکنون به «شهر حسن آباد» از آن یاد می شود این سؤال وجود دارد که این اسم از کجا آمده و اسمِ «حصنوا» (حسنوا) که مردم کل منطقه آن را برای این شهر به کار می برند چه معنایی دارد؟
به عقیده ی بعضی مردم، کلمه ی «حسن آباد» فارسیِ کلمه ی «حصنوا» می باشد و حسن آباد نامی جدید برای شهرهای جدید است. ولی آیا واقعاً حصنوا یا حسنوا همان حسن آباد است؟! حقیر در این نوشته با دلایلی ثابت کرده ام که نام اصلی شهر ما همان حصنوا (حسنوا) است و این اسم حسن آباد، نام دوم این محل می باشد که معنای متفاوتی نیز دارد.
دلیل اول: همان طور که می دانیم مردم منطقه و حسن آباد دارای گویشی به غیر از زبان فارسی هستند ولی در گویش حسن آبادی شهرها و مکان ها به همان نام اصلی خود ذکر می شوند و ترجمه ی «ولایتی» ندارند. مثلاً ما نام اصفهان و عراق و آمریکا و غیره را با همین نام ها تلفظ و ادا می کنیم با این تفاوت که به علت لهجه ای که داریم (مانند لهجه ی دیگر استان ها) کسره و ضمه و فتحه را در جای دیگر تلفظ می نمائیم مثلاً مُحَمَّد را مَحَمَّد تلفظ می نماییم. پس نام شهرها در زبان جرقویه ای ترجمه ی دیگر ندارند. یعنی کلمه ی حسن آباد، ترجمه ی فارسی کلمه ی حصنوا نیست.
دلیل دوم: آیا همان طور که گفته شد وقتی در ابتدا یک نفر فارسی زبان از یک حسن آبادی پرسیده است که نام شهر شما چیست؟ وی برای آنکه فارسی صحبت کند گفته شهر ما حسن آباد است؟ البته که این فرضیه درست نیست؛ زیرا کلمه ی «حسنوا» از دو قسمت حَسـ + نِوا تشکیل شده است و هنوز موردی گزارش نشده که حتی در روستاهای دیگر به «حَسَن» بگویند «حَس» و هرگز ترجمه ی فارسی «حَس» نام فردی به نام حَسَن نمی باشد.
قسمت دوم کلمه ی حسنوا یعنی« نِوا» یا «وا» در زبان حسن آبادی به معنی آبادی یا شهر نیست و «وا» شاید همان کلمه ی «جا» و «آنجا» باشد که در حسن آباد برای اشاره به مکانی دیگر به کار می برند و وقتی می گویند: «بش وا» یعنی برو به آنجا. پس در معنا و مفهوم هیچ شواهد و دلایلی برای ترجمه کردن کلمه ی قدیمی «حسنوا» و ربط دادن آن با نام جدید حسن آباد وجود ندارد.
دلیل سوم: تنها شهر ما نیست که دارای دو اسم است بلکه شهرهای دیگر و حتی استان های بزرگ و حتی نام کشورها هم در دوران های مختلف به صورتهای گوناگون تلفظ شده اند و این نشانه ی قدمت و تاریخچه ی طولانی آن مکان می باشد که نام های دیگری هم داشته است و شاید برای برخی از شهرها حدود ده نام ذکر کرده اند که در طی قرون گوناگون تغییر یافته است.
ذکر مثالی از منطقه ی خودمان مناسب است. شاید هنوز سی سال نباشد که شهر نیک آباد جرقویه که قبلاً نام آن «یَنگِوا» (یَنگهِوا) بود، تغییر یافته است و کلمه ی نیک آباد که هرگز ترجمه ی فارسی ینگوا نیست، جایگزین آن شده است و کسی هم در کل منطقه به کلمه ی « نیک» نمی گوید« یَنگ» و این تغییر نام فقط تصمیمی بوده که اهل آن محل گرفته اند که اسمی زیباتر برای شهر خود انتخاب نمایند. همین طور شهر محمد آباد جرقویه که نام قبلی آن «مُندُوا» (مُندِوا) بوده است و اینکه بگوییم: مُند+وا یعنی محمد+آباد اصلاً قابل قبول نیست؛ زیرا نام محمد در جرقویه مانند نام های دیگر اشخاص به همان گونه که هست تلفظ می شود و ترجمه ی دیگری ندارد.
در کتاب کاروند کسروی، نوشته ی احمد کسروی تبریزی آمده: «آباد» کلمه ای تازه است که در سده های اسلام باب شده و گذاردن آن به جای «وان» و «وا» در آخر نام آبادیها نادرست است.
با این توضیح مشخص می شود جاهای دیگر هم در ایران بوده که در آخر نام آنها مانند حصنوا، «وا» آمده ولی هم اکنون به جای آن از کلمه ی «آباد» استفاده می کنند و فقط در همین منطقه جرقویه چندین مورد وجود دارد: کِمالوا = کمال آباد؛ مُندِوا = محمد آباد.
در پایان ناگفته نماند که سند کافی از گذشته های دور در دست نداریم. غیر از چند سنگ قبر اسلامی که تا چهارصد سال پیش را نشان می دهند و در آنها کلمه ی حسن آباد ذکر شده، اکنون هیچ نوشته ای موجود نیست که در آن از حسن آباد به نام حسنوا، یاد کرده باشد.
ولی همین که امروزه بعد از گذشت سال ها هنوز مردم کل منطقه از این شهر با نام حصنوا (حسنوا) یاد می کنند خود بیانگر رمز و رازهای دیگر است که حقیر با توجه به معلومات علمی کم از معنا کردن و تفسیر کلمه ی حصنوا (حسنوا) و وجه تسمیه ی آن خودداری کرده از محققین و اهل علم می خواهم در این باره به جستجو بپردازند. امید است مسئولان شهر هم برای زنده ماندن این نام تاریخی و کهن، گام هایی تازه بردارند...
همراه: 09138659578